Het internationale stroomgebieddistrict Eems
Het internationale stroomgebieddistrict van de Eems omvat grondgebied van Duitsland en Nederland. In totaal beslaat het stroomgebieddistrict een oppervlakte van ongeveer 17802 km2. Hiervan valt 23% in Nordrhein-Westfalen, 61% in Niedersachsen en 13% op Nederlands grondgebied. De resterende 3 % komt voor rekening van het gebied Eems-Dollard in het mondingsgebied van de Eems, dat door Duitsland en Nederland gezamenlijk wordt beheerd.
Van de bron tot de monding in de Noordzee heeft de Eems een lengte van ca. 371 km. Het brongebied ligt in Nordrhein-Westfalen in het oosten van de Kreis Gütersloh aan de rand van het Teutoburger Wald. Van daaruit stroomt de Eems in noordwestelijke richting door de regio Westfälische Bucht en vanaf de deelstaatgrens met Niedersachsen door de Noord-Duitse laagvlakte noordwaarts richting Noordzee. Op dit traject overbrugt de Eems een hoogteverschil van ca. 134 meter.
Wateren in het stroomgebied
Belangrijke zijrivieren van de Eems, met een stroomgebied van meer dan 100 km2, zijn – gezien van zuid naar noord – links van de Eems de rivieren Werse, Münstersche Aa, Hunze, Drentsche Aa en Westerwoldsche Aa, en rechts van de Eems de rivieren Glane, Grote Aa, Hase, Nordradde en Leda. Belangrijke kanalen zijn het Dortmund-Ems-Kanal, Mittellandkanal, Küstenkanal en Eemskanaal.
Het stroomgebied omvat ook de voor de Eemsmonding gelegen kustwateren van de Noordzee met delen van de Waddenzee en de bijbehorende Oostfriese eilanden.
Met uitzondering van het Haren-Rütenbrock-Kanaal, met een tussen Nederland en Duitsland gelegen sluis, zijn er in het stroomgebied geen grensoverschrijdende rivieren, beken of kanalen te vinden. De zijrivieren uit Nederland monden rechtstreeks uit in het Eems-Dollard-estuarium.
Het Eems-Dollard estuarium wordt vanwege het omstreden grensverloop door Nederland en Duitsland gezamenlijk beheerd.
De hoofdstroom van de Eems
Dollard
De Dollard is een ca. 100 km² grote zeearm die is ontstaan door een stormvloed in de late Middeleeuwen. Het water in de Dollard vormt een mix van zoet en zout water, waardoor hier veel brakwatervogels en –planten te vinden zijn. Door de directe verbinding met de zee zijn de getijden duidelijk zichtbaar. Het verschil tussen hoog- en laagwater kan tot drie meter bedragen. Door natuurlijke stromingsprocessen worden sedimenten vanuit de aangrenzende Waddenzee naar de Dollard getransporteerd. Deze natuurlijke aanvoer wordt tegenwoordig versterkt door antropogene invloeden.
Eems-stormvloedkering in Gandersum
Bescherming tegen stormvloeden en het vervullen van een stuwfunctie, dat zijn de twee taken van de 476 meter lange stormvloedkering bij Gandersum. Dit bouwwerk, dat tot de modernste stormvloedkeringen van Europa behoort, wordt sinds september 2002 geëxploiteerd door de Niedersächsischer Landesbetrieb für Wasserwirtschaft, Küsten- und Naturschutz (NLWKN). Stormvloeden tot een hoogte van 3,70 meter boven NAP worden door de stormvloedkering tegengehouden. Van december 2005 tot maart 2017 is de stormvloedkering elf keer in bedrijf gesteld om het achterliggende gebied tegen de opgestuwde vloed te beschermen. De Eems-stormvloedkering is daarnaast van groot belang voor de scheepvaart. De overbrenging van grote schepen vanuit de Meyer Werf is alleen mogelijk als de stormvloedkering gesloten wordt en de Eems tot 2,70 meter boven NAP wordt opgestuwd.
Eems bij Papenburg
Papenburg is de stad van de scheepsbouwers en kapiteins. Dit is ook zichtbaar op de plattegrond van de stad. De stad wordt gekenmerkt door de vele grachten, waardoor veel huizen behalve over land ook over water bereikbaar zijn. Voor het stadhuis van Papenburg ligt de ranke brik Friederike voor anker. Ook tegenwoordig worden er in Papenburg nog schepen gebouwd, maar dan veel grotere dan vroeger. In de dokken van de Meyer Werf worden reusachtige cruiseschepen gebouwd, die na voltooiing naar Eemshaven of Emden aan de Noordzeekust worden getransporteerd voor de verdere afwerking. Dit transport vindt plaats over de Eems, die hiervoor 1,75 m wordt opgestuwd.
Eems bij Herbrum
De stuw bij Herbrum markeert de grens tussen de Boven- en Beneden-Eems. Van hier tot aan de Noordzee strekt het Eems-estuarium zich uit, dat gecategoriseerd is als overgangswater. Grote zeeschepen kunnen van hieruit ongehinderd naar de Noordzee varen. De stuw is in 1959 gebouwd, met twee stuwvakken en een maximale valhoogte van 1,35 m. Benedenstrooms van deze stuw staat de Eems onder invloed van de getijden en kent de rivier wisselende waterstanden en dus ook wisselende valhoogtes van de stuw. Bovenstrooms van de stuw wordt de waterstand volledig bepaald door de hoeveelheid water op de toestromende Eems. De stuw bij Herbrum vormt de eerste migratiebarrière voor vissen en rondbekken die vanuit zee stroomopwaarts trekken. Het is de bedoeling om de bestaande vispassage in de toekomst verder te verbeteren. Niet ver van de stuw loopt parallel aan de Eems weer het Dortmund-Eemskanaal, waarin hier twee sluizen liggen: de oude en de nieuwe sluis bij Herbrum.
Eems bij Lingen-Hanekenfähr
Kort voor Lingen, bij het dorp Gleesen, verenigt de Eems zich met het Dortmund-Eemskanaal. Tot hier heeft het Dortmund-Eemskanaal er al 138 km op zitten. De twee waterlopen blijven echter maar over een afstand van ca. 2 km verenigd; in Lingen-Hanekenfähr scheiden hun wegen zich alweer. Sinds 1828 is hier in de Eems een overlaat aangebracht. Benedenstrooms van deze overlaat is de Eems niet meer bevaarbaar. Zij stroomt langs de westelijke stadsrand van Lingen en vervolgt haar weg in talloze kronkelingen naar Meppen. Lingen staat bekend om zijn historische stadskern en als industriële vestigingsplaats. Vlak bij de stad liggen onder andere een kerncentrale, een staalfabriek en een aardolieraffinaderij.
Eems bij Meppen
De Kreisstadt Meppen is omgeven door veel groen en water. Hier komen de Hase en het Dortmund-Eemskanaal samen. Hun gedeelde traject blijft echter beperkt tot een afstand van ca. 600 m; daarna monden ze gezamenlijk uit in de Eems. Vanaf dit punt is de Eems weer voor de scheepvaart vrijgegeven. Meppen wordt als voormalige vestingstad omsloten door een groene wal, waarlangs het onder een bladerdak fijn wandelen is rondom de oude binnenstad.
Eems bij Rheine
Bij Rheine, de grootste stad aan de Eems, stroomt de rivier om de laatste westelijke uitlopers van het Teutoburger Wald heen. Op het traject tussen de stuw in Rheine en de 4,5 km verderop gelegen stuw bij landgoed Bentlage zijn talrijke stroomversnellingen te vinden. De ondergrond bestaat voornamelijk uit kalksteen. Daar waar de rivier zich kabbelend een weg baant door het stadsgebied, liggen op beide oevers slingerende wandelpaden. Verder stroomafwaarts ligt het klooster en cultuurlandschap 'Ems bei Bentlage'. Hier nodigen het Bentlager Bos, het klooster en de zoutziederij 'Gottesgabe' uit voor een bezoekje.
Ems bij Greven
De stad Greven is dankzij haar centrale ligging aan de Eems van oudsher een belangrijke vestigingsplaats voor industriële bedrijven. Omdat de Eems tot dit punt bevaarbaar was voor boten met handelswaar, was Greven voor handelaren ooit een belangrijke overslagplaats voor goederen van land naar water en omgekeerd. Vanaf Greven werden de goederen over land verder naar de omliggende steden vervoerd. Tegenwoordig vormen de Eems-uiterwaarden van Greven tot Rheine een waardevol natuurgebied met een beschermde status. Ook binnen het stadsgebied van Greven is de Eems door grootschalige herstelmaatregelen opgewaardeerd.
Ems bij Einen
In de periode van 1930 tot 1970 voldeden rivieren en beken aan het ideaalbeeld als ze gekanaliseerd waren en van oeverbeschoeiing waren voorzien. In die tijd had men nog weinig oog voor de negatieve effecten die dit soort ingrepen op natuurlijke processen kunnen hebben. Het enige wat telde was de bescherming tegen overstromingen. Pas twintig jaar later, toen de meeste waterlopen waren gekanaliseerd, ontstond het besef dat de kwaliteit van het watersysteem hieronder te lijden had. Dit leidde tot de ontwikkeling van plannen om de kanalisering van rivieren en beken tenminste deels ongedaan te maken. Een van die plannen betrof de bescherming van de Eems en haar uiterwaarden, waarbij de Eems weer zoveel mogelijk in natuurlijke staat moest worden teruggebracht. Bij het dorp Einen is de Eems inmiddels over een traject van een kleine vier kilometer in de oorspronkelijke staat hersteld. De loop van de Eems werd verlengd en er zijn nieuwe overstromingsgebieden gecreëerd, zodat nu aan alle voorwaarden wordt voldaan voor een toereikende hoogwaterbescherming en een rivier- en uiterwaardenontwikkeling in eigen dynamiek.
Bron
De Eems ontspringt in een idyllisch bos- en heidelandschap in het Senne-gebied bij Paderborn. Op een hoogte van 134 meter borrelen de bronbeken omhoog uit de zandige bodem. De 35 bronbeken vloeien uiteindelijk samen tot de Eems. Het bronwater is koel en kalkrijk en vormt met name een geschikte habitat voor waterkers en kokerjuffers. Omringd door het Lippischer Wald en de zuidwestelijke uitlopers van het Teutoburger Wald stroomt de Eems door het beschermde natuurgebied Hochheide in de richting van de regio Münsterländische Bucht.